Patron szkoły

Od 1888r. Franciszek Smaciarz kontynuował edukację w Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie. Jego kolegą był znany później działacz turystyczny i nestor górskiej turystyki w Polsce - Kazimierz Sosnowski. W 1898 r. Orkan wydał "Nowele" a dwa lata później opowiadania "Nad Urwiskiem". Lata te przyniosły także dwa pierwsze tomiki poetyckie. Niezwykle udany i płodny okres 1900-1903 zaowocował powieściami Komornicy" i "W roztokach". Dramaty społeczne: "Ofiara". "Wina i kara" oraz "Franek Rakoczy" nie były przyjmowane życzliwe przez ówczesnych krytyków. Orkan szczególnie cenił kontakt z naturą, a do jego ulubionych zakątków w Gorcach należały polany: nieistniejąca dziś Wasielka oraz Łąki. Towarzyszami gorczańskich wędrówek i przeżyć poety byli Patron m.in.: Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Kornel Makuszyriski Jan Wiktor, Juliusz Osterwa, Adolf Nowaczyński i Adam Grzymała-Siedlecki. A oto niezwykle wymowny cytat z powieści "W roztokach", który daje wyobrażenie o literackim kunszcie Orkana: Cała dolina zamknięta wąwozem zdawała mu się ogromnym kościołem, którego ściany zieloność Patron przybrała: jasna i ciemna i spławiała nieco, pnąca w górę wzorzystym rozkwitem aż ku samemu wierchu pod sklepienie. A zaś po owym sklepieniu płynęły baranki czyste, wykąpane w rosie, to znów pierzaste jak łabędzie, nieprzejrzystym stadem. A hań wysoko lśniła promienna monstrancja światów, oczom ziemi za widna, za dużo przeczysta, aby wprost ku niej mogły patrzeć. W 1911 r. Orkan włączył się do starań o odzyskanie dla Polski Spiszą i Orawy oraz wstąpił do Związku Podhalan. Rok później ukazała się poetycka powieść "Drzewiej" o gorczańskiej puszczy. Orkan pisywał w "Gazecie Podhalańskiej" o konieczności zachowania rodzimej kultury Podhala.

W 1914 r. poeta został żołnierzem IV Pułku Legionów. Po jego szczęśliwym powrocie z wojny, matka ufundowała w 1918 r. na Groniu - obok rodzinnego domu - kapliczkę. Orkan, rozmiłowany w pięknie górskiej przyrody i doceniający potrzebę jej ochrony, posadził koło swojego domu dziesięć jaworów. Od 1919 r. objął przewodnictwo Związku Podhalan i opracował m.in. słynne "Wskazania dla synów Podhala". Wyjątkowe przywiązanie do skalnej ziemi najlepiej ukazuje znamienny wiersz "Tobie Podhale" wygłoszony w 1927 r. w Nowym Targu podczas uroczystości z okazji 30-lecia pracy literackiej Orkana. Do jego mniej Patron 10znanych powieści należą: "Kostka Napierski" i "Pomór". Wśród nowel: "Miłość pasterska", "Wesele Prometeusza" oraz zbiorek "Herkules nowożytny i inne wesołe rzeczy". Piękno krajobrazu Gorców oraz trudy życia Zagórzan przedstawiają tomy poezji: "Nad grobem matki", "Z tej smutnej ziemi", "Z martwej roztoki" oraz "Pieśni czasu". Przeżycia frontowe zaowocowały tomem "Drogą Czwartaków i inne opowiadania Patron 11wojenne". Ostatnią była książka o Beskidzie Śląskim. Władysław Orkan zmarł w Krakowie 14 V 1930 r. a pochowany został na słynnym Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Imię Orkana otrzymał Dom Podhalański - siedziba Związku Podhalan w Ludźmierzu, schronisko PTTK na Turbaczu, a także wiele szkół, ulic a nawet zakładów pracy w całym kraju. W 1927 r. powstał na północnych stokach Czoła Turbacza rezerwat przyrody, nazywany imieniem Władysława Orkana. Imię Orkana przyjęło Muzeum Regionalne w kościółku św. Marii Magdaleny w Rabce. Na rynku w Nowym Targu stoi pomnik "literackiego harnasia Gorców" ufundowany w 1934 r. przez Polonijny Związek Podhalan z USA. Monument ten, wg projektu S. Marcinowa i M. Rekuckiego, stał pierwotnie przy pl. Słowackiego. W czasie wojny zniszczyli go Niemcy.

DOM POETY POD STARMACHOWSKIM GRONIEM Zbudowany w latach 1903-1906, został w 1973 r. wykupiony z rąk prywatnych i po renowacji udostępniony jako muzeum. Jest to filia Muzeum Regionalnego w Rabce. Na ścianie koło wejścia umieszczono w 1956 r. na 80-lecie urodzin poety tablicę: "W tym domu żył i tworzył Władysław Orkan, poeta, powieściopisarz, dramaturg, syn Podhala, wielki piewca jego ludu". Tuż obok wejścia rzeźba Orkana, zadumanego nad książką. Ekspozycja "Orkanówki" znajduje się w całości na parterze (piętro to pokoje gościnne; uprzednio był tam pokój córki Orkana - Zosi i pracownia letnia). Z sieni wchodzimy do kuchni. Nie ma tutaj żadnych pamiątek po Orkanie, obejrzeć można natomiast eksponaty etnograficzne. Jest więc długa listwa z galeryjką i okazami ceramiki, dziełami rabczańskich garncarzy. Obok kołowrotki i inny sprzęt do obróbki lnu, sprzęty gospodarstwa domowego (m.in. kredens z 1867 r.). Kolejnym pomieszczeniem jest pokój matki Orkana - Katarzyny Smreczyńskiej. Wśród ludowych, malowanych na płótnie oleodruków, Matka Boska Częstochowska i Matka Boska Gidelska. Bardzo oryginalnie prezentuje się oprawiony w ramy haft ze stylizowanymi makami.Teraz przechodzimy przez werandę do hallu, gdzie przedtem było główne wejście do "Orkanówki". Na werandzie - podziwiając krajobraz Beskidu Wyspowego - Orkan wypoczywał lub malował. Wiszą tu zdjęcia Orkana: z bratem oraz podczas gry w szachy z drugą żoną - Folejewską. Są także fotografie matki Orkana i córki Zosi. Pokój jadalny, następny z kolei, ma okienko do kuchni, przez które podawano posiłki. Ekspozycja obrazuje wkład Orkana w regionalizm podhalański. Są m.in. prace Stanisława Pigonia i Józefa Dużyka o Orkanie oraz liczne wycinki prasowe. Wiszą tu dwa obrazy Józefa Pieniążka, przedstawiające kościółek w Rabce i kapliczkę przy "Orkanówce". W pokoju gościnnym pokazano rozwój pisarski Orkana: rękopisy utworów, listy, zdjęcia, pierwsze wydania książek - w tym "Listów ze wsi" oraz kilku opublikowanych dramatów. Najważniejszym pomieszczeniem "Orkanówki" jest gabinet - pracownia poety, o surowym, ascetycznym wyglądzie, z prostym stolikiem i lampą naftową. Tutaj powstały powieści "Pomór" i "Drzewiej". W pracowni Orkan umieścił popiersia swojej matki oraz zdjęcie pierwszej żony, Marii Zwierzyńskiej. W pracowni stoi regał z książkami i rękopisami Orkana oraz pianino marki "Petrof" i cytra, którą poeta kupił swojej córce Zosi. Z licznych namalowanych przez Orkana obrazów, które w większości rozdał przyjaciołom, w gabinecie pozostały dwa: widok z Wasielki i widok na Giewont.