Nasza miejscowość

„Naprzeciw Tatr, między doliną nowotarską, a wężowatą kotliną Raby, wspięło się gniazdo dzikich Gorców. Od romantycznych Pienin rozdzielał je wartki kamienicki potok, a od spiskiej krainy odgraniczył je bystry Dunajec. Samotnie stoją nad wzgórzami.
A wyżej jeszcze nosi głowę ojciec ich rodu, zasępiony Turbacz. Nie wiadomo kto go chrzcił i skąd mu to miano. Może stąd, że turbanem mgły przed deszczem owija łysą głowę, albo raczej, że widywano go zawsze w turbacji wiecznej.“

                                                              ( Wł. Orkan „W roztokach”)

Poręba Wielka jest gorczańską wsią, położoną u podnóży Turbacza, na wysokości około 500–670 m n.p.m., nad rzeką Porębianką i jej dopływem – potokiem Koninka.  Stanowi jedną z miejscowości należących do gminy Niedźwiedź.

Nazwa miejscowości wywodzi się od wyrąbanego kawałka puszczy, skąd możemy przypuszczać, że siedlisko to założyli tzw. wyrębnicy, zajmujący się wyrębem lasów   
 i zakładaniem osad na szlaku handlowym z Krakowa na Spisz. Tereny należały do zakonu cystersów w Szczyrzycu, między innymi dlatego zasiedlane były na prawie niemieckim. 

Pierwsza wzmianka o Porębie Wielkiej pochodzi z 1380 roku, a znajduje się   w wyroku sądu, na mocy którego odebrano własność zakonowi cystersów i przekazano ziemię pod opiekę króla Ludwika Węgierskiego.

W wieku XV Poręba Wielka była główną miejscowością „Klucza Porębskiego” i siedliskiem  kolejnych właścicieli dworu. Byli nimi kolejno: 

Ratułdowie, Pieniążkowie, Lubomirscy, Sanguszkowie i Wodziccy. W wieku XVI, XVII i XVIII pełniła funkcję  centrum administracyjnego, w skład którego wchodziły miejscowości: Niedźwiedź, Podobin, Witów, Zawada, Konina, Łostówka, Łętowe, Mszana Górna i Lubomierz. Wówczas miejscowość rozwinęła się znacząco – powstała huta szkła, potażarnia, folusz oraz browar. Za czasów Wodzickich wybudowano okazały dwór, otoczony parkiem dworskim ( uległ częściowemu zniszczeniu podczas pożaru w roku 1945). 

W latach II wojny światowej tereny Poręby Wielkiej były miejscem walk partyzanckich, działali tutaj m.in. mjr Julian Zapała „Lampart” oraz Józef Kuraś „Ogień”. 

W latach 50 – tych ubiegłego wieku stwierdzono na terenie Poręby Wielkiej występowanie solanki jodobromowej ( trwają prace mające na celu wykorzystanie tego dobra), od roku 1996
w miejscowości mieści się siedziba Gorczańskiego Parku Narodowego Atrakcje turystyczne miejscowości to przede wszystkim „Orkanówka” – dom młodopolskiego pisarza Władysława Orkana, obecnie Muzeum Biograficzne, obserwatorium astronomiczne na Suhorze, park podworski Wodzickich ( z wiązem Władysława Łokietka), aleja jaworowa przy drodze do Niedźwiedzia), Kościół Matki Bożej Fatimskiej.

Z Poręby Wielkiej prowadzą szlaki turystyczne na Turbacz, do Rabki, na Stare Wierchy, na Maciejową.W miejscowości działają zespoły regionalne (m.in. „Spod Turbaca”, „Porębiański Ród) i kultywowane są zagórzańskie tradycje.  

opr. A. Augustyn, E. Cyrek